Jochem. Een familiegeschiedenis

Kan een leugen uit liefde begaan niet meer waarheid in zich dragen dan een waarheid zonder genade?

Jochem vertelt het verhaal van drie generaties en hun bakermat, de boerenhoeve Patrimonium. Een geschiedenis van raadselachtige verbanden, van onmacht en overmoed, verlies en verlangen. Alex Verburg neemt de lezer mee in een zoektocht naar verbinding en troost.

Recensies

Annemiek Schrijver (KRO/NCRV), november 2022:
‘Een teder boek, de taal en het tempo zo passend bij de tijd. Ik waande me helemaal in de wereld van de kleine Jochem met zijn luipaard. Wat een mooi beeld, en wat een vondst om daarmee de kiem te leggen voor de creatieve durfal die hij later werd.’ […] ‘Het misbruik vind ik echt spiritueel beschreven, in de zin van ruimhartig en wijs. Het persoonlijke wordt universeel. En dan het slot. Ik had het niet zien aankomen. In één laatste beeld trekt de familiegeschiedenis van een hele eeuw aan je voorbij.’

Luister ook: https://www.nporadio1.nl/podcasts/de-verwondering/80475/jochem-een-familiegeschiedenis

Herman Finkers: Het boek trof me gelijk. Het is prachtig fijngevoelig geschreven, met soms schitterende ‘vergeetwoorden’.

Judith Koelemeijer: Alex Verburg heeft een bewonderenswaardig authentieke familiegeschiedenis geschreven. In zorgvuldige, beeldende bewoordingen en fraaie miniatuurtjes weet hij de sfeer van vroeger heel precies te treffen, en word je als lezer deel van een verleden dat ver achter ons lijkt te liggen – terwijl het toch maar gaat om honderd jaar. Dit is het Nederland dat ons allemaal heeft gevormd, het land van boeren en dominees. Knap beschreven vanuit verschillende personages en perspectieven, waardoor je heel dicht bij hun binnenwereld komt.
Alex Verburg volgt de familie over een periode van meer dan honderd jaar, waardoor je als lezer prachtig ziet hoe vanaf de jaren zestig oude verbanden onder druk komen te staan, en de familieleden in snel veranderende tijden soms ver uit elkaar drijven. Met de – te vroege – dood als een droevige constante. De lotgevallen van de Vreeborghs zullen niemand onberoerd laten.

Den Haag Centraal, 7 september 2023
door Mario Molegraaf
Een boek met veel begrafenissen en erfenissen, veel twisten en trauma’s: dan gaat het onvermijdelijk over familie. ‘Een familiegeschiedenis’, luidt de ondertitel van ‘Jochem’, het nieuwe boek van Alex Verburg (Den Haag, 1953), bekend vanwege zijn fijnzinnige proza en mooie interviews. Achter op zijn bundel vraaggesprekken ‘Gelijk het gras’ (2003) lezen we over Verburgs ‘heimwee naar de schoonheid van vroeger dagen’. Dat gevoel zit ook achter ‘Jochem’, vooral achter het deel waarin we teruggaan naar 1926. Leeuweriken zingen ‘in het blauw van de lucht’, tegenwoordig een zeldzaam tafereel. Gaslicht suist en de dominee wordt met paard en wagen vervoerd.
[…]
De bakermat van de drie generaties lang gevolgde familie is een boerderij met de veelzeggende naam Patrimonium. Als het noodlot toeslaat, moet men die verlaten, maar de plaats van oorsprong blijft trekken. De diverse verhuizingen zorgen voor een interessant zijspoor richting Den Haag, waar Jochem in brandstoffen handelt en getuige is van het bombardement op het Bezuidenhout. Behalve het deel over 1926 zijn er delen over de jaren 1939, 1965, 1997 en 2006. Hoe verder we teruggaan in de tijd, hoe meer Verburg boeit. In de latere delen speelt een streven naar volledigheid hem parten, met acht broers en zussen niet zo handig. Maar niemand schrijft zo meeslepend over de goede oude tijd als hij. Zulke beeldspraak wanneer twee zusjes bijna verdrinken: ‘Het laatst zag hij hun jurkjes, als oranje melkzwammen met hun omgekeerde hoed.’

hebban.nl
door Běla Luttmer
JOCHEM LEVERT EEN RIJK GELAAGDE LEESERVARING OP
Jochem, een familiegeschiedenis. Zo bondig de naam is van Alex Verburgs nieuwe roman, zo weids waaiert de geschiedenis van de familie Vreeborgh uit. Van vader Jochem van de eerste generatie naar Jochem junior, zes jaar als hij stoer en vol zelfvertrouwen helpt op de boerderij van zijn ouders, naar diens zoon Jochem en de negen broers en zussen van de jongste lichting. Wie de interviewpodcast met de schrijver heeft gehoord, weet dat het verhaal is gebaseerd op nagelaten herinneringen van Verburgs eigen vroeg gestorven vader.

Niet verwonderlijk dus dat het een heel persoonlijk boek is geworden, rijk aan gedachten die over een lange periode gerijpt zijn. Daarnaast is het een boek over het verglijden van de tijd. Door de ogen van haar zoon zien we de bekoorlijke Bets, Jochems echtgenote, ouder worden, en bitterder. Een generatie later gebeurt er iets vergelijkbaars als kleinzoon Sander kijkt naar zijn geliefde en bewonderde moeder Elize.

In het gezin van de oudste Jochem ligt onder de oppervlakte een conflict met de broer die vindt dat niet Jochem maar hij de boerderij had moeten erven. Een generatie later is er geen openlijke jaloezie maar een zorgvuldig bewaard familiegeheim dat uiteindelijk als een niet te controleren abces openbarst. Het zet de banden in het gezin op scherp en zal de ooit zo liefdevolle relaties voor altijd verstoren. Knap dat Verburg zelfs voor de minst tolerante uit het gezin een milde toon weet te treffen.

De personen kleurt hij in met de tinten van hun tijd: met de taal van rond 1900 waarin woorden als deemstering, met het vaste vertrouwen in Gods goedertierenheid, met oude gebruiken van het platteland. Twee generaties later is er een reis naar Poona, homoseksualiteit en intimiteit die al dan niet wordt gedeeld op Facebook of Instagram. Ook de vaart in het boek neemt toe met het vorderen van de jaren. De aandachtige kalmte van de eerste generatie Vreeborghs en de bijbehorende rust in de vertelling monden uit in het tempo van degenen die gewend zijn via whatsapp en Facebook te communiceren.

En dan is er die krachtige laatste passage die alles wat in de voorgaande generaties is gebeurd omsluit. Het boek wordt daardoor opgetild naar een niveau dat je zonder overdrijven meesterlijk zou kunnen noemen.

leeskost.nl
door Marianne Janssen
JOCHEM, EEN (ROERIGE) FAMILIEGESCHIEDENIS
Drie generaties Vreeborgh kiezen hun eigen wegen.
Jochem Vreeborgh wordt geboren in 1881. Hij trouwt met Bets en het stel krijgt negen kinderen, waarvan Jochem (1920) de zesde is. Deze Jochem trouwt Elize en ook dit stel krijgt negen kinderen waarvan hún Jochem (1943) de eerste is. Drie Jochems, drie hoofdpersonen, achttien broer-zussen-verhalen. Dat is veel, heel veel. […] En veel verschillende verhalen, want ieder mens kijkt op zijn eigen manier terug op de tijd van zijn jeugd. De een vol nostalgie, een ander dankbaar of tevreden, maar ook wrok komt aan bod en verbittering over dingen die niet gezien zijn, maar waaronder heel veel is geleden … Herrie, gezang, plezier, maar ook ruzies, zelden rust en altijd worden gezien door een ander … Alex Verburg biedt de leden van ‘zijn’ familie Vreeborgh ruimhartig gelegenheid tot omzien.

Broer Sander Vreeborgh vertelt zijn vriend ergens in het boek een verhaal over zijn zus Veerle. En realiseert zich terwijl hij spreekt dat hij zich de tijd-van-ooit als zonnig herinnerde, terwijl hij meteen nadat hij uit huis was gegaan de rust gezocht had. Zozeer, dat hij zelfs een poos op een eiland was gaan wonen, in zijn eentje, blij als de boot vertrokken was en niemand onverwacht aan zijn deur zou kunnen kloppen. Was er te veel op hem gelet, op hem gerekend ook? vraagt hij zich af.
Wie weet dat ook auteur Alex Verburg, nog geen twintig jaar oud, zich op het eiland Texel vestigde om er verslaggever te worden, vraagt zich af of ook híj in zo’n chaos is opgegroeid dat hij daarna snakte naar rust.
[…]
Helemaal achterin komt een zekere ‘tante Wil’ aan bod, een karmelietes. Zij vertelt over een vrouw die ‘lelijk’ over iemand had gepraat en daarvoor bij de pastoor om absolutie vroeg. Die kon ze krijgen, maar niet zonder meer. Hij stuurde haar naar huis. Ze moest een kussen van haar bed nemen en op het dak van haar woning opensnijden en uitschudden. Daarna wilde hij haar terugzien. Ze ging naar huis, pakte het kussen, liep ermee naar boven, sneed het open en schudde het buiten uit, exact zoals de pastoor haar had opgedragen. Toen kwam ze terug. ‘En?’ vroeg hij. ‘Veren,’ antwoordde ze, ‘veren waar je maar kijkt. In de straat, in de tuinen van de buren, tot zelfs buiten het dorp …’ ‘Goed,’ zei hij. ‘Dan raap je ze nu allemaal op en stop je ze terug in het kussensloop.’ ‘Allemaal? Maar dat is ondoenlijk!’ riep de vrouw. ‘Ze liggen overal!’ ‘Ja,’ beaamde de pastoor, ‘dat is wat roddel doet.’

Roddel deugt niet. Verhalen wel. En Alex Verburg kan prachtig verhalen schrijven. […]